Fake news of nepnieuws, de naam zegt het zelf: dat is nieuws dat verzonnen is. Maar waarom is er nepnieuws en wie maakt dat? En wat zijn de gevolgen? Yousri stelt al deze vragen aan journalist Tim Verheyden. Meer weten? [Bekijk als leerkracht de bijbehorende collectie.](https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/1263381)

Nepnieuws circuleert overal op het internet. Maar hoe kan je nu zelf uitzoeken of een bericht ‘echt’ of ‘nep’ is? Journalist Bram Vandeputte geeft, aan de hand van concrete voorbeelden, de tips en tricks aan Leen. Meer weten? [Bekijk als leerkracht de bijbehorende collectie.](https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/1263381) Bekijk de interactieve oefening bij deze aflevering en [deel de link met jouw leerlingen.](https://www.bookwidgets.com/play/YMP9NG)

'Pano' is een duidingsmagazine met indringende reportages over de grote thema's van deze tijd. Een gedreven team van reporters diept de beste nieuwsverhalen uit en zoekt het antwoord op actuele vragen. "Het gaat niet om macht en invloed, wij verspreiden alleen maar fake news omdat er veel geld mee te verdienen valt. En over enkele jaren zijn er weer Amerikaanse presidentsverkiezingen en dan gaat fake news pas echt boomen." Duidelijke woorden van Boris. Hij is achttien en is een van de tientallen jongeren die vanuit Macedonië mee nepnieuws en clickbaits helpen verspreiden. Voor 'Pano' trok Tim Verheyden naar Macedonië, op zoek naar de wortels van nepnieuws. Maar 'Pano' wil de Vlaamse media ook eens onder de loep nemen. Ook hier gebeurt het dat niet-gecheckt nieuws door politici wordt gebruikt om de media als ongeloofwaardig te bestempelen, net nu het vertrouwen in de media zo laag is. "Wie of wat mag je nog geloven?", vragen veel nieuwsconsumenten zich af. 'Pano' doet de test en factcheckt één dag de nieuwsstroom met vier deskundigen, onder hen politicoloog Carl Devos, professor Michaël Opgenhaffen en journalist Christophe Deborsu. Hoe zijn de Vlaamse media eraan toe? De deskundigen krijgen daarvoor ook hulp van vijftien factcheckers van de Erasmushogeschool Brussel en de KU Leuven, onder leiding van comedian Michael Van Peel. 00:01:15 Tim Verheyden neemt de trein. Hij bekijkt een toespraak van president Donald Trump over de media op zijn smartphone. Hij vertelt dat hij ongerust is over de leugens die over de media verteld worden. Die veralgemening vindt hij niet correct, maar hij vraagt zich af of er toch iets van aan is. Er wordt een vertrouwensindex getoond: journalisten bengelen onderaan. 00:02:25 Verheyden interviewt een aantal mensen over hun vertrouwen in de journalistiek. 00:03:34 Verheyden heeft een afspraak met Ish Ait Hamou, schrijver, programmamaker en ex-choreograaf. Ish legt uit waarom hij ooit een interview met Verheyden weigerde: hij heeft geen garanties over hoe het gaat verschijnen. Je mag de tekst wel nalezen, maar je mag de kopstukken niet veranderen. Ish vertelt dat hij wantrouwig is tegenover media in het algemeen. 00:05:36 'Pano' doet een proef in Fort Napoleon in Oostende: vier deskundigen nemen één nieuwsdag lang alle nieuwsberichten onder de loep. De deskundigen zijn Carl Devos, politicoloog aan de universiteit van Gent, Christophe Deborsu, televisiejournalist, Conny Van den Brande, wiskundige aan Thomas More Mechelen, en Michaël Opgenhaffen, professor nieuwe media en journalistiek aan de KU Leuven. 00:06:45 De deskundigen beoordelen het VRT-radiojournaal van zeven uur 's morgens. Het nieuws vermeldt dat het katholiek onderwijs het volgende schooljaar later willen laten beginnen door het Offerfeest, omdat de helft van de schoolbevolking anders wegblijft. Er zouden ook minder verkeersdoden gevallen zijn dan vorige jaren. 00:07:41 De deskundigen lezen de kranten en komen tegenstrijdige berichten tegen over het aantal verkeersdoden en de discussie over het Offerfeest. 00:08:54 Michaël Opgenhaffen vertelt dat je bij elk nieuwsbericht vragen kan stellen. 00:09:10 Vijftien studenten journalistiek van de Erasmushogeschool en de KU Leuven zullen, onder leiding van comedian Michael Van Peel, helpen om de feiten te checken. 00:10:15 Michael Van Peel vindt factchecking een van de belangrijkste opdrachten voor de journalistiek. Hij volgt het hele jaar lang de actualiteit voor zijn shows en merkt op het einde van het jaar vaak dat hij met verschillende cijfers over dezelfde onderwerpen zit. 00:10:43 De deskundigen geven twijfelachtige nieuwsfeiten door aan Van Peel. Conny Van den Brande vraagt om de tegenstrijdige berichten over de verkeersdoden te onderzoeken. 00:11:34 Videofragment van een man die een buggy, die van de trappen van de Sint-Michielsbrug in Gent dondert, tegenhoudt. Er volgt een interview met Steff Van Boven, student aan Arteveldehogeschool in Gent, die het filmpje met de buggy heeft gemaakt. Hij wilde onderzoeken hoe gemakkelijk het is om de Vlaamse media om de tuin te leiden. Het werd het meest gelezen verhaal van 27 december 2016. 00:12:58 De rol van sociale media en het ontstaan van fake news is enorm groot. Archiefbeelden van de verkiezingscampagne van Donald Trump. Internetondernemers zien dat nieuws over Trump het goed doet: ze verspreiden veel nepnieuws over Trump, vooral om geld te verdienen. Zulke berichten worden massaal gedeeld via sociale media. 00:14:05 Tim Verheyden gaat naar Veles, een stad in Macedonië, waar de meest gelezen en massaal verdeelde nepverhalen tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn gemaakt. 00:15:00 Verheyden bezoekt de negentienjarige Ristan, die een van de websites met nepnieuws runt. Hij vertelt dat er veel geld mee te verdienen valt. Ze leerden op school dat ze veel geld kunnen verdienen met websites over voeding. Toen pro-Trump websites een hit bleken, zagen de jongeren een kans om nog meer geld te verdienen. 00:16:10 Tim Verheyden vertelt over het netwerk van fake news sites, die gerund worden door een tiental jongeren tussen achttien en twintig jaar. 00:16:45 Interview met een achttienjarige, die in deze reportage Boris genoemd wordt, die een tiental fake news sites runt. Hij verdient er veel geld mee. Boris vertelt dat fake news gelijk staat aan macht: hij schrijft dingen die mensen willen horen en lokt zijn lezers via Facebook. 00:19:15 Boris nuanceert over de nepnieuwsberichten. De meeste jongeren stelen nieuwsberichten van een echte website, maar schrijven er een sensationele titel boven: clickbait. Hoe meer mensen op een site klikken, hoe meer geld de makers verdienen. 00:20:06 Terug in Fort Napoleon. Ook Vlaamse nieuwssites werken met clickbaittechnieken. Michaël Opgenhaffen vertelt over clickbait. Hij vertelt dat artikels met clickbait verder afstralen op de rest van een nieuwswebsite. 00:22:57 Interview met Luc Pauwels, VRT-journalist. Hij heeft een slordigheidsfoutje gevonden op de VRT-website over het Offerfeest. 00:22:30 Een van de factcheckers belt met Lieven Boeve, de baas van het Katholiek Onderwijs. Hij zegt dat het bericht over het Offerfeest niet klopt: de koepel laat de scholen vrij om te kiezen wanneer ze de eerste schooldag plannen. 00:23:00 Het blijkt zelfs dat de Moslimexecutieve nog niet heeft vastgelegd wanneer het Offerfeest valt. Opgenhaffen zegt dat het perceptieprobleem rond het Offerfeest een extra step neemt op sociale media. 00:23:44 Carl Devos heeft het over de identity politics: wat zijn onze normen en waarden? Dat ligt heel gevoelig en mensen reageren daar heel fel op, wat ook blijkt op sociale media. 00:24:16 Christophe Deborsu zegt dat de oorsprong van het bericht over het Offerfeest een journalistieke onnauwkeurigheid is. 00:25:05 Devos stelt vast dat er veel fouten in het nieuws sluipen zonder dat iemand de bedoeling heeft om ons te misleiden. Het is dus geen fake news, waarin bewust leugens verteld worden. 00:25:49 Verheyden ontmoet Bart Parrez, directeur van de Vrije Basisschool in Halle. Er wordt een fragment getoond uit het VRT-Journaal van 19 januari 2015: de directeur uit Halle wil zijn leerlingen niet meer op uitstap laten gaan naar Brussel naar aanleiding van de terreurdreiging. 00:26:31 Bart Parrez vertelt dat hij het misleidende bericht niet meer kon stoppen. Er was een uitstap naar Brussel gepland, maar blijkbaar zaten er een paar briefjes van bezorgde ouders in de agenda van een aantal leerlingen. De leerkrachten stelden ook zelf voor om de uitstap uit te stellen, omdat het Koninklijk Poppentheater Toone met jaarlijks verlof was, waar ze de uitstap normaal gezien aan koppelden. Parrez schreef hierover een briefje naar de ouders en het escaleerde meteen. 00:27:52 Tweet en interview met Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Media en Brussel, over het nieuwsbericht. Er werd in nieuwsberichten nogal eenzijdig op de zogezegde angst gefocust. Parrez vindt het jammer dat de correcte context niet gegeven werd: hij stelde de schoolreis voornamelijk uit vanwege praktische overwegingen. 00:29:11 Terug in Fort Napoleon bekijken de deskundigen het middagjournaal over het aantal verkeersdoden. De verschillende nieuwsbronnen geven verschillende cijfers en interpretaties. De deskundigen merken ook dat de nieuwsbronnen wat genuanceerder over de kwestie rond het Offerfeest worden. Deborsu vindt het wel jammer dat de mening van de Moslimexecutieve niet gegeven wordt, waardoor het nu lijkt dat zij die verschuiving zelf willen. 00:32:00 Factchecker Amra Dorjbayar, medewerker van de VRT, bekijkt nieuwsberichten op Facebook en andere nieuwssites. Hij stelt vast dat dezelfde video telkens opnieuw voorkomt, maar steeds met een andere titel. 00:33:00 Terug in Veles vertelt Boris dat hij verder nepnieuws zal blijven verspreiden, zolang er geld mee te verdienen valt. 00:34:54 In Fort Napoleon maakt Michael Van Peel de balans op van de gecheckte feiten. Wat betreft het aantal verkeersdoden: de verwarring heeft te maken met het feit dat verschillende bronnen geraadpleegd worden. De berichtgeving over het Offerfeest en de start van het nieuwe schooljaar moet genuanceerder zijn: het zijn een aantal katholieke scholen die het vragen, niet de koepel van het Katholiek Onderwijs. De datum van het Offerfeest ligt zelfs nog niet vast. 00:36:54 Carl Devos zegt dat we al bij al een goede media met kwaliteitsvolle journalisten hebben. Michael Van Peel zegt dat het nieuws redelijk klopt, maar dat het beter kan. Michaël Opgenhaffen zegt dat we heel veel vragen van de media: we willen continu weten wat er in de wereld gebeurt.

De verdeeldheid in de Verenigde Staten van Amerika over de verkiezing van Donald Trump tot president blijft groot. Veel mensen en media vragen zich af hoe het komt dat niemand dit kon voorspellen. Uit onderzoek blijkt dat meer mensen dan ooit zich via nieuws op sociale media hebben geïnformeerd. Tegelijk is het aanbod aan vals nieuws op sociale media, en op Facebook in het bijzonder, erg groot.

Reportage uit Terzake over de fictieve persberichten van het fictieve onderzoeksbureau Data Driven die gretig werden overgenomen door allerlei media. Data Driven werd bedacht door het productiehuis Woestijnvis voor het programma 'Basta'. Peter Vandermeersch, voormalig hoofdredacteur van de Standaard, vertelt hoe de berichten ook in zijn krant terechtkwamen. Andere kranten, zoals De Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg, ontmaskerden de valse enquêtes. Radiojournalist en voorzitter van de Vereniging Van Journalisten Marc Van de Looverbosch is verontwaardigd dat Woestijnvis hen in diskrediet heeft gebracht. Hij vindt dat men moet stoppen met zulke onnozele onderzoeken. Van de Looverbosch meent dat online media meer fouten maken doordat ze snel willen werken. De traditionele media kunnen volgens hem betrouwbaar blijven door hun bronnen te checken en te dubbelchecken.

Facebook ligt onder vuur. Het weigert de grote verantwoordelijkheid op te nemen. Vroeger was het een technologiebedrijf dat vrienden met elkaar verbond. Vandaag is Facebook het grootste mediabedrijf ter wereld. Bovendien creëert Facebook een 'filterbubble'. Als je bepaalde foto's, bepaalde media of bepaalde artikels leuk vindt, krijg je alleen maar meer van hetzelfde. We bevestigen dus voortdurend ons eigen grote gelijk.

Op het internet circuleert heel wat misinformatie over de bosbranden in Australië. Sommige berichten zijn compleet nep, anderen moeten met een korrel zout genomen worden. En hoe betrouwbaar zijn de inzamelacties op Facebook om mensen en dieren in Australië te redden? VRT-journalist Tim Verheyden legt uit hoe zo'n inzameling werkt. Meer weten? [Bekijk als leerkracht de bijbehorende collectie.](https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/1263381)

Kan je alles nog geloven wat je hoort, ziet of leest? ‘Fake news’ of valse nieuwsberichten zijn een echte plaag. Ze zijn een wapen in de strijd om de harten en geesten van de burger en de stem van de kiezer. Het is iets van alle tijden maar de technologische ontwikkeling heeft de wijde verspreiding versneld en maakt het steeds moeilijker valse berichten te detecteren. De democratie heeft een nieuwe vijand gekregen: nepnieuws, dat via sociale netwerken razendsnel verspreid wordt. Vivian Schiller, nepnieuwsexpert bij Weber Sandwick, legt uit dat de berichtgeving de bedoeling heeft mensen te misleiden. We beseffen te weinig dat we soms nieuws lezen van onbetrouwbare bronnen of nieuwsorganisaties. Facebook werkt nu samen met verschillende nieuwsorganisaties om fake news tegen te gaan. De website waarschuwt wanneer iemand een vals nieuwsbericht wil delen. Professor computerwetenschappen Johan Bollen van Universiteit Indiana ontwikkelt software om het detecteren te automatiseren. Een nieuwe technologie maakt het zelfs mogelijk om beelden of stemmen van publieke figuren aan te passen. Jeroen Baert, computerwetenschapper aan de KULeuven, geeft uitleg over het live manipuleren van videobeelden. De technologie is zeker nog niet op punt.

Sommige sites brengen enkel vals nieuws. Punt. Andere sites zijn erg links of rechts en brengen uitsluitend nieuws vanuit die ideologie. Daarnaast bestaan er ook sites die echt en vals nieuws combineren. Wees dus kritisch. Kijk naar de bron en wees je eigen eindredacteur.

We weten wat nepnieuws is en hoe we het kunnen herkennen maar kunnen we het ook de wereld uit helpen? Journalist Bram Vandeputte vertelt aan Yousri hoe grote technologiebedrijven zoals Facebook inspanningen doen om nepnieuws te bestrijden. En hoe ook landen als Frankrijk pogingen doen om via wettelijke weg de strijd aan te gaan. Meer weten? [Bekijk als leerkracht de bijbehorende collectie.](https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/1263381)

Inspirerende professoren en universitair docenten delen in colleges van vijftien minuten de spannendste inzichten uit hun vakgebied. In elke aflevering laten ze je kennismaken met de wetenschap achter boeiende vragen. Dat er fake-news-fabriekjes bestaan, dat weten we intussen. Maar waarom lezen we al dat fake news? En herkennen we het altijd? En hoe komt het dat we het ook geloven? Of toch een beetje geloven? Professor Ike Picone vertelt hoe je je kan wapenen tegen vals nieuws.

Facebook gaat artificiële intelligentie gebruiken om valse informatie op de sociaalnetwerksite te verwijderen. Computers worden geprogrammeerd om artikels, foto’s en video’s die vals zijn te herkennen. Zo zijn er al meer dan 800 miljoen berichten met valse, ongepaste of ongewenste informatie onderschept. Facebook lag de afgelopen maanden onder vuur omdat het te weinig zou doen tegen de verspreiding van ‘fake news’. Er wordt een foto getoond van de verbranding van de Amerikaanse vlag door een American Footballspeler. Deze valse foto wordt vergeleken met de originele. De valse foto is ontdekt door een computer die getraind is door ingenieurs bij Facebook. Deze computers zullen ook op zoek gaan naar ‘clickbait’: nepnieuwsberichten met sensationele titels. De makers ervan hopen dat het veel wordt aangeklikt zodat ze er veel geld mee kunnen verdienen. Interview met Tessa Lyons-Laing van Facebook over ‘fake news’ en ‘clickbait’. Ze legt uit wat Facebook hiertegen doet. Wel moet voorzichtigheid worden geboden wat betreft ongewenste berichten. Er is namelijk een spanning tussen de vrijheid van meningsuiting en de accurate informatie die mensen willen zien op hun tijdlijn. Want wie bepaalt wat desinformatie of sensatie is? En wie is een betrouwbare nieuwsbron?

Getrukeerde pornofilmpjes van bekende actrices of uitspraken van politici die nep blijken te zijn: deepfake-video’s duiken vaker op. Het zijn filmpjes die zo goed bewerkt zijn dat je bijna niet meer kan zien wat echt is en wat niet. En dat kan gevaarlijk zijn. Kunnen we nog vertrouwen wat we te zien krijgen? Hoe kan die technologie misbruikt worden? Journalist Tom Van de Weghe verdiepte zich in deepfake en legt uit wat de risico’s zijn. Meer weten? [Bekijk als leerkracht de bijbehorende collectie.](https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/1263381)

In dit fragment wordt uitgelegd dat artificiële intelligentie veel voordelen biedt maar dat het ook een bedreiging kan vormen. Op het internet duiken steeds meer 'deepfake' video’s op. Dit zijn beelden die vervalst zijn zonder dat je dat als gewone kijker merkt. Wim De Vilder, nieuwsanker bij ‘Het Journaal’, heeft zelf meegewerkt aan een experiment rond deepfake video’s van het bedrijf ML6. We zien een filmpje waarbij beelden van De Vilder op het gezicht van VRT-journalist Loutfi Belghmidi worden geplakt, waardoor het lijkt dat hij Arabisch spreekt. Xander Steenbrugge, ingenieur Artificiële Intelligentie, legt uit hoe ze te werk gaan. Nicolas Deruytter, CEO van ML6, duidt de gevaren van het delen van bepaalde dingen op sociale media. In de studio zit Wim De Vilder, die verder uitlegt hoe beelden kunnen misbruikt worden. Mensen moeten waakzaam zijn op sociale media. Verder praten ze over de positieve toepassingen van artificiële intelligentie. De Vilder geeft een paar voorbeelden. Verder heeft de Vlaamse regering beslist om hier dertig miljoen euro per jaar in te investeren.

'De Afspraak' is een dagelijks actuaprogramma waarin Bart Schols gasten ontvangt en op zijn eigen manier naar het nieuws van de dag en de actualiteit kijkt. In dit fragment komt Jeroen Baert, computerexpert aan de KU Leuven, waarschuwen voor ‘deepfake’: een populaire videotechniek waarmee je het hoofd en gezicht van een persoon op eender welk lichaam kan plakken. De techniek wordt steeds populairder en breder inzetbaar via apps op het internet. Je moet dus geen programmeur zijn of een groot Hollywoodbudget hebben om zulke videos te maken. Beelden van een valse Emma Stone in een pornofilm worden als voorbeeld getoond. Jeroen Baert legt uit hoe men te werk gaat en wijst op de gevaren van de nieuwe techniek. Het gaat overigens niet alleen om beelden. Ook stemmen kunnen ‘geswapt’ worden. Op die manier kunnen woorden letterlijk in de mond gelegd worden. Wat zijn de gevolgen voor de geloofwaardigheid van beelden? Behoort de uitspraak ‘zien is geloven’ nu definitief tot het verleden? Een ding is zeker: nieuwe technologieën doen de grens tussen feit en fictie steeds meer vervagen. De discussie doet verder ook de vraag rijzen of zoiets nog gereguleerd kan worden.

Sinds de Amerikaanse verkiezingen in 2016 is de term 'fake news' overal. Het internet staat er vol van en vooral op Facebook moeten we ervoor opletten. Maar wat is fake news eigenlijk? Wie maakt het? En hoe herkennen we het? Leen vraagt het aan expert Tim Verheyden. Meer weten? [Bekijk als leerkracht de bijbehorende collectie](https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/1263381)